جدايي نادر از سيمين يا جدايي انسانيت از ارزش‏ها؟!

داستان فيلم در فضاي اجتماعي دو خانواده است؛ اولي يک خانوادة نيمه مرفه است. اين خانواده شامل مرد و زن و فرزند و پدر بزرگ پير مي باشد. مرد و زن هر دو کار مي‏کنند. مرد کارمند بانک و زن، معلم است. هر دو ماشين دارند. مرد بسيار به پدرش وفادار است. فرزند خانواده که دختري يازده ساله است، معلم خصوصي دارد و پدربزرگ که آلزايمر دارد، يک خدمتکار مخصوص دارد که کارهاي خدماتي او را انجام مي‏دهد.

خانوادة دوم شامل مرد و زن و يک فرزند است. مرد، شخصيتي است که در کفاشي کار مي‏کند؛ بدهکار است و ظاهراً مذهبي و کله شق.
زن خانواده، باردار است و بدون اجازه شوهرش به عنوان خدمتکار فعاليت مي‏کند و فرزندشان، دختري شش و نيم ساله است که همراه مادرش است.
دغدغه خانواده اول، رفتن به خارج است و مانع آنها، پدر پيرمرد است.
دغدغه خانواده دوم، بدهکاري و وضع مالي است.
حالا داستان چيست؟ اين خانم باردار خانواده در خانة خانوادة اول، بي‏اجازة شوهرش، مشغول کار است که به خاطر اتهام دزديده شدن پول و رها کردن پدر بزرگ پير، با مرد خانواده اول درگير مي‏شوند و ناخودآگاه فرزند او سقط مي‏شود و عامل اصلي درگيري دو خانواده مطرح مي‏شود.

در خانوادة اول، زن سيگار مي‏کشد و در خانه‏شان ديش ماهواره ديده مي‏شود؛ اما زن خانواده دوم به علت فقر مالي در خانه‏اي بدون اجازه شوهرش و بدون حضور زن خانوادة اول، کار مي‏کند. مرد خانواده اول، چشم پاک مطرح مي‏شود و حتي زني براي تدريس در خانه‏شان است و زن خانواده به علت درخواست مهاجرت به کشور ديگر و نپذيرفتن شوهر و تعلق او به پدرش، به راحتي خانه را ترک مي‏کند و درخواست طلاق مي‏کند و در خانة پدري‏اش زندگي مي‏کند. چند سؤال اين جا مطرح است:

خدا و اخلاق در انديشة فرهادي چگونه است؟ اصلاً جايگاه خدا در دو فيلم اصغر فرهادي کجاست و بهتر بگويم جايگاه اخلاق چيست؟
خانواده در انديشة فرهادي چگونه است؛
کارگردان و نويسنده به دنبال چه خروجي‏اي از اين فيلم است؟
همان اشکالي که در فيلم «دربارة الي» وجود داشت1، اين جا هم مطرح است. اين فيلم در پايان چه چيزي به تماشاگر مي‏دهد، آيا او به شناختي مي‏رسد؟ آيا اين فيلم سرگرمي است؟ چرا کارگردان سعي دارد مانند فيلم قبلش، بيننده را مستأصل کند و خانوادة ايراني را شکننده نشان دهد؟ در اين فيلم، مرد خانوادة اول براي زندان نرفتن به دروغ مي‏گويد که از جريان بارداري خبر نداشته است و مرد خانوادة دوم هم از زنش مي‏خواهد دست روي قرآن بگذارد و دروغ بگويد؛ تا بدهي طلبکارانش را بدهد و وقتي زنش مخالفت مي‏کند، خودزني مي‏کند و شيشة ماشين خانوادة اول را مي‏شکند و يا هردو زن داراي مشکلاتي هستند.

زن خانوادة اول به خاطر خارج رفتن و از روي غرور، خانه را ترک مي‏کند و زن خانوادة دوم تا آخر داستان نمي‏گويد که ماشين به او زده است؛ تا بتواند پول ديه را از آن خانواده بگيرد.
در اين بين زن معلم مي‏خواهد کودک خانواده دوم را به حرف وادارد؛ تا پدر و مادرش را متهم جلوه دهد و جايي ديگر به خاطر تهديدي و يا بازگشت به خويشتن، شهادتش را پس مي‏گيرد.
در اين فيلم، دو فرزند خانواده هستند که پاک جلوه داده مي¬شوند که در مرحله آزمايش، دختر خانوادة اول به خاطر متهم نشدن پدرش، به قاضي دروغ مي‏گويد.

حق کجاست؟ همه به نوعي دروغ مي‏گويند و به نفع خود صحبت مي‏کنند و به قول سودگرايان و خودگرايان فلسفي، هرچه به نفعشان است، عمل مي‏کنند؛ بدون اين که به ديگري توجهي کنند.
بيننده مي‏بيند که کارکترها منفعت طلبند.
شايد ما ناخواسته به سمت هياهو و هجمة سينماي غرب حرکت مي‏کنيم. در غرب، فيلم‏هايي داراي فيلم‏برداري فوق العاده، جلوه‏هاي ويژه آن چناني، لوکيشن‏هاي بي‏نظير، بازيگراني مورد توجه‏اند، اما محتوايي بسيار متزلزل و شکننده دارند.
فيلم جدايي نادر از سيمين، شايد از نظر نوع ساخت، مانند حرکت‏هاي دوربين، بازي بازيگران و... خوب و قوي باشد؛ ولي در پايان، نتيجه‏گيري آن بسيار بد است و کارگردان مي‏خواهد نتيجه‏گيري را به عهدة بيننده بگذارد. اين چه پاياني است؟

ما مي‏توانيم مقدماتي هدفمند طراحي کنيم و در شرايط مساوي، اين اختيار را به عهده بيننده بگذاريم؛ تا يک طرف را انتخاب کند؛ اما در جدايي نادر از سيمين، از کجا به کجا مي‏رويم؟ اول فيلم مي‏خواهند طلاق بگيرند و آخر هم طلاق مي‏گيرند. من و شما را در نقش دخترشان قرار مي‏دهند؛ تا يکي از طرفين را انتخاب کنيم. اين زرنگي کارگردان است که ما را در سير پايان بردن فيلم همراه مي‏کند؛ اما اين مشارکت، درست عکس عمل مي‏کند و آگاهي و بينشي به بيننده نمي‏دهد. به ياد بياوريد در آخر فيلم رنگ خدا يا بيد مجنون، انتخاب آخر داستان به عهده بيننده است؛ اما نتيجه فيلم، تعالي بوده است و انتخاب نوعش به عهده بيننده بود. در اين جا نتيجه تباهي است و انتخابش به عهده بيننده است آقاي کارگردان! گاهي هم به آسمان نگاه کن.

بازي‏گران به راحتي به هم دست مي‏زنند و همديگر را مي‏کشند و دعوا مي‏کنند. بايد به وزارت ارشاد آفرين گفت که اين بي‏مبالاتي، انسان و ارزش‏هاي او را به شکست مي‏کشاند، الآن که مثلاً ارشادي است که کنترل مي‏کند، اگر اين فيلترها برداشته شود، فکر مي‏کنيد چه اتفاتي ديگري مي‏توانست در فيلم بيفتد؟
به کجا چنين شتابان؟

پي نوشت:
1. حتي اين فيلم جذابيت‏هاي هنري کمتري نسبت به «درباره الي» داشت؛ اما نام کارگردان، فيلم بعدي او را پرفروش کرد.

سيد غلامحسن خاکزاد شاهاندشتي